Kiedy myślimy o nowym roku szkolnym wcale nie musimy myśleć o nim szablonowo! Może właśnie to szablonowe podejście podcina nam najbardziej skrzydła? Może?
Tak dużo czasu poświęcamy na „odtwarzanie” starych, przetartych szlaków np. kalendarza imprez, programów pracy zespołów zadaniowych, przedmiotowych, itp. Na wypełnienie tych samych dokumentów, które wypełniamy od lat! I na tysiące różnych rzeczy, które wcale nie poprawiają efektu pracy, nie przyczyniają się do dobrego samopoczucia wszystkich, nie dają nam radości ani rozwoju!
A kiedy pytam: Kto Wam to wszystko każe robić?! To widzę szeroko otwarte oczy ze zdziwienia! „Jak to kto?!” pada pytanie na pytanie… System! Dyrektor! Kurator! Minister! Rodzice! Hmmmm? Czy aby na pewno?
LAB kompetencyjny – wpisany w plan lekcji i dostępny dla wszystkich dzieci
W modelu naszej szkoły znalazły się dodatkowe obowiązkowe zajęcia – LAB‐y kompetencyjne. Stworzyliśmy je po to, żebyśmy mogli systematycznie koncentrować się na kształtowaniu kompetencji – kluczowych, kompetencji przyszłości, proinnowacyjnych. Wyodrębniliśmy do tego specjalny czas oraz wypracowaliśmy formułę pozwalającą stwarzać sytuacje i okoliczności, które byłyby trudne do zaaranżowania w ramach przedmiotów szkolnych.
Uczniowie klas IV‐VIII dwa razy w roku dokonują wyboru LAB‐u. Nauczy‐ ciele przygotowują i reklamują swoje zajęcia, a uczniowie zapisują się na te, które uznają za interesujące. Każdy LAB prowadzony jest przez jeden semestr w dwugodzinnym bloku raz na tydzień, w grupach mieszanych wiekowo. Idea jest taka, żeby uczniowie przez pięć lat mogli doświadczyć każdego z dziesięciu organizowanych LAB‐ów. Wszystkie one przyjmują formę dynamicznego działania, skierowanego także na otoczenie szkoły. Prowadzone są przez nauczyciela‐tutora, na niektórych zajęciach wspólnie z nauczycielem wspomagającym.
Lista propozycji LAB‐ów tworzona jest przez nas zależnie od pomysłów i potrzeb. Oparta jest na autorskich programach współtworzonych przez uczniów i nauczycieli. Na pierwszych zajęciach uczniowie zapoznają się z propozycjami treści i form możliwych do objęcia programem danego LAB‐u, a następnie wskazują te, które najbardziej im odpowiadają. Mogą zgłębiać temat i oglądać materiały w Internecie, udawać się w interesujące miejsca związane z daną tematyką czy zapraszać na zajęcia ciekawych ludzi itd. Wpływ uczniów na program zajęć jest bardzo duży, nie tylko na początku, ale przez cały semestr. Ten sam LAB u tego samego nauczyciela zgodnie z tym, czego będą chcieli uczniowie, w każdym semestrze może wyglądać całkiem inaczej.
Wyzwania i zadania oraz pozostałe LAB-y
Spośród dziesięciu LAB‐ów najbardziej nowatorskim i odważnym jest LAB „Wyzwania i zadania”. Jego formułą przełamaliśmy myślenie o zajęciach w szkole oraz aktywności podejmowanej przez ucznia i nauczyciela.
Wyzwania i zadania według autorskiego programu ucznia polegają na tym, że uczniowie wymyślają, a następnie realizują indywidualne lub grupowe wyzwania. Jedynym ograniczeniem jest wyobraźnia i rozsądek uczniów oraz konieczność uzgodnienia i przedyskutowania pomysłu z nauczycielami. Niektóre pomysły początkowo budzą wątpliwości, zwłaszcza ze względów bezpieczeństwa i związanej z nim odpowiedzialności nauczycieli za dzieci. Zazwyczaj jednak udaje się przekonać nauczycieli, zadeklarować wystarczające środki bezpieczeństwa, za których zapewnienie odpowiedzialni są uczniowie, i wynegocjować wersję, na którą wszyscy, także rodzi‐ ce (ponieważ potrzebna jest ich zgoda) skłonni są przystać.
Odpowiedzialność za przeprowadzenie danego przedsięwzięcia leży po stronie uczniów. Samodzielnie planują oni i organizują własne działania. Dokumentują realizację wyzwań i przygotowują prezentację efektów swojej pracy, w której starają się wykorzystywać metodę „Trzos” (terminy zadań, ramy czasowe, zaplanowanie rezerw czasowych, ograniczanie innych działań, skontrolowanie rezultatów). Zajęcia kończą się podsumowaniem, podczas którego uczniowie analizują swoje działania, wyciągają wnioski, określając, co poszło dobrze, a co się nie powiodło i dlaczego. Rolą nauczycieli jest wspomaganie uczniów, a właściwie towarzyszenie im w ich przedsięwzięciach. Aby zwiększyć prawdopodobieństwo, że realizacja ich pomysłów zakończy się sukcesem, oferują im trening pozytywnego myślenia i ćwiczenia w zarządzaniu własnym czasem.
Niesamowite jest to, że nie tylko uczniowie, ale i nauczyciele zmagają się z pomysłami i działaniami, które pozwalają im „pokonywać siebie” oraz budować zaufanie w sytuacjach, które w warunkach szkolnych mogą być uznane za niestandardowe czy wręcz ryzykowne. Przykładem może być zgoda na realizację zadania, które nie jest do końca zgodne z obowiązującymi przepisami, takiego jak odbycie samodzielnej wycieczki rowerowej po okolicy w godzinach pracy szkoły, kiedy uczniowie powinni być pod opieką wielu dorosłych. Trzeba pamiętać, że pozwalając im na to, przyjmujemy odpowiedzialność za coś, na co nie będziemy mieli w danym momencie wpływu.
Niesamowite jest również to, jak zmieniają się uczniowie, wychodząc ze strefy, w której odpowiedzialność za nich ponosi ktoś inny, kiedy są pod czyjąś kontrolą, a oni głównie podporządkowują się – bądź nie – narzuconym regułom. Kiedy od ich wyboru, decyzji coś naprawdę zależy, gdy zostają ob‐ darzeni zaufaniem i sami biorą odpowiedzialność za siebie i grupę, wtedy zaczynają zachowywać się dojrzale i rozsądnie, myślą o konsekwencjach swoich działań, dyscyplinują innych, starają się spłacić kredyt zaufania.
Oprócz „Wyzwań” prowadzimy jeszcze dziewięć innych LAB‐ów:
- „Szkoła z mocą” – uczniowie wybierają adresata (w przedszkolu, szkole bądź poza nimi) i organizują formę wsparcia, pomocy;
- „Moja mała ojczyzna” – uczniowie poznają i kultywują tożsamość, patriotyzm i kulturę w najbliższym środowisku;
- „Wynalazki i eksperymenty” – uczniowie doświadczają wiedzy, bu‐ dują w sobie szacunek do różnych interpretacji, tworzą własne ścież‐ ki odkrywania świata;
- „Roboty i ludzie” – uczniowie poruszają się w cyfrowym świecie; konstruują i testują modele według instrukcji oraz własnych pomysłów;
- „Reporterskim okiem” – uczniowie próbują uchwycić codzienność, rozwijają uważność i empatię skierowaną ku bliskiemu i dalszemu środowisku, analizują i weryfikują wiadomości o środowisku i społecznościach, np. poznając zjawisko fake news;
- „Świat artystyczny” – uczniowie rozwijają wrażliwość emocjonalną poprzez kontakt z kulturą, realizują projekty środowiskowe z rodzi‐ cami, dziadkami, mieszkańcami, instytucjami. Kształtują kompetencje niezbędne w codziennym życiu: planowanie, realizowanie zadań długoterminowych itp.;
- „Pracownia uczenia się” – uczniowie poznają i doświadczają różnych sposobów i strategii uczenia się, poznają siebie i swoje preferowane style pracy, budują własne modele nauki – efektywne, elastyczne i sprawiające przyjemność;
- „Matematyka w działaniu” – uczniowie zapoznają się i ćwiczą zastosowanie wiedzy matematycznej w realnych sytuacjach, np. w miejscach publicznych, takich jak sklep, urząd, oraz w sytuacjach życiowych – w domu, szkole, czasie wolnym;
- „Escape room” – uczniowie bawią się w szyfrowanie i kodowanie wiedzy. Rozwijają możliwości uczenia się poprzez wymyślanie i fizyczne budowanie atrakcyjnych zadań i zagadek, urządzają miejsca twórczej pracy w szkole.
Co nam to daje?
LAB‐y dają nam przede wszystkim możliwość tworzenia programów kształcenia na miarę naszych potrzeb. Umożliwiają systematyczne, wielokrotne dokonywanie wyborów zarówno uczniom, jak i nauczycielom. Pozwalają tworzyć sytuacje wymagające samodzielnej pracy i równocześnie korzystania z potencjału grupy. Stwarzają możliwość zdobywania różnorodnych doświadczeń i umiejętności, analizowania własnych działań iwyciągania wniosków na temat ich powodzenia, niepowodzeń i ich ewentualnych przyczyn.
Uczestniczący w zajęciach uczniowie mają sposobność do wzięcia odpowiedzialności za własny rozwój. Uczą się planowania i prezentowania efektów swojej pracy. Kształtują aktywną postawę i odpowiedzialność za podejmowane działania i doprowadzanie swoich przedsięwzięć do końca. Uczą się efektywnej współpracy w zespole na rzecz własnego środowiska i siebie samych. Kształtują kompetencje, które są ponadczasowe, i zwiększają swoje możliwości adaptacyjne, tak bardzo potrzebne i oczekiwane we współczesnym świecie. Mają szansę przetestować i przećwiczyć samych siebie, odkrywać swój potencjał i nieskończone możliwości, jakie niesie za sobą bycie kreatorem własnego działania, doświadczania i otoczenia.
Z kolei nauczyciele mają nieustającą możliwość tworzenia i doskonalenia nowatorskiego warsztatu pracy – nowych metod osiągania zamierzonych efektów oraz pobudzania u uczniów ich naturalnej ciekawości, aktywności i chęci wspólnych poszukiwań. Przekraczają granice tradycyjnej roli nauczyciela albo raczej powściągają się od prezentowania typowych dla tej roli za‐ chowań i postaw, ćwicząc się w tutoringu i pracy trenerów uczenia się.
Ewa Radanowicz 